o zapożyczeniach z innych języków
O jidyszyzmach pisze dla nas
Staszek Shpetner
W moim przyczynku do działu "wpływ obcych języków na polski" skoncentruję się na jidyszyzmach czyli zapożyczeniach języka polskiego z jidysz i hebrajskiego. A jest tego zadziwiająco sporo (a może i nie, biorąc pod uwagę setki lat wspólnej egzystencji).
Poniżej podaję te najbardziej charakterystyczne przykłady (oczywiście nie uda mi się wyczerpać tematu.)
Najbardziej chyba interesujące są zapożyczenia występujące w języku przestępczym. Słabsze bariery społeczne na marginesie obu społeczności, polskiej i żydowskiej, sprzyjały kontaktom w świecie przestępczym. Nierzadkie były mieszane bandy złodziejskie lub przemytnicze czy też przestępcy - chrześcijanie korzystali z usług żydowskich paserów itp. Stąd ślady w polskiej gwarze złodziejskiej z jidysz, a dokładniej z aszkenazyjskiego dialektu języka hebrajskiego. Niektóre z nich przyjęły tu inne niż oryginalne znaczenie.
Kilka przykładów:
- „melina” (jid. meline hebr. malon = hotel, gospoda, miejsce na nocleg) w nowym znaczeniu zakonspirowana kryjówka;
- „trefny” (nieczyste, zakazane pożywienie) – kradziony;
- „mojre” (hebr. Mora) – strach, szacunek;
- „dintojra” (hebr. din Tora = sąd religijny) – zemsta;
- „chewra” (hebr. towarzystwo, grupa, gang) – banda,
- z kategorii jw.: „sitwa" (jid. szitwes: hebr. szutfut - wspólnota, spółka), czyli grupa osób wzajemnie się wspierających dla osiągnięcia własnych korzyści.
Oprócz tego język polski, głównie potoczny, zapożyczył z jidysz lub hebrajskiego takie słowa jak:
- „belfer" (pot. nauczyciel), zaś w jid. belfer = pomocnik nauczyciela w chederze);
- „cymbergaj" (pamiętacie tą grę odbywaną na szkolnych ławkach?) -w jid. to - ci mir gej czyli chodź do mnie;
- „kapcan" v. „skapcaniały” (człowiek nieporadny szczególnie starszy, niedołęga, niezdara, niedorajda lub też człowiek ubogi, biedak), w jid. kapcn, w hebr. kabcan czyli biedak, nędzarz, żebrak;
- „ślamazara" – (nieszczęśliwiec, pechowiec, niezdara, guzdrający się), w jid. szlimazl: połączenie dwóch słów: szlim czyli zły i mazl/mazal czyli los lub szczęście;
- „bachor" - w jid. bocher, w hebr. bahur -nieznośny chłopak, nieokrzesany młodzieniec.
Staszek Shpetner
P.S. Dla zainteresowanych tematem i chcących zapoznać się z większą ilością przykładów, w tym w polskim języku biblijnym, polecam pracę seminaryjną Katarzyny Leszczyńskiej: "Wpływ języków żydowskich na język polski". Link poniżej.
https://www.academia.edu/31168653/Wp%C5%82yw_j%C4%99zyk%C3%B3w_%C5%BCydowskich_na_j%C4%99zyk_polski
15 lutego 2021
Copyright © 2014 | Łukasz Parysek & Absolwenci Wydziału Prawa 1969